Prof. Dr. Tekin Memiş – Doç. Dr. Gökçen Turan tarafından hazırlanan “Sermaye Piyasası Hukuku” başlıklı eser Seçkin Yayınları tarafından Ekim 2024’te basılmıştır.
24 Ocak 1980 kararlarıyla serbest piyasa düzenine geçilmesi ve faizlerin serbest bırakılması, 1980’li yıllara doğru yükselen enflasyon oranı karşısında bankaların mevduata verdikleri faiz oranının düşük kalması, hatta negatife düşmesi, karşılarında alternatif kredi kurumlarının yokluğu, boşluğun bankerlerce doldurulması, bankerlerin halktan para toplayabilmek için yüksek faiz ve kısa vade içeren birçok aracı geliştirmesi, ancak arkasından 1982 başlarında küçük bankerlerin iflasıyla başlayıp büyük bankerlere ve bazı bankalara da sıçrayan iflaslarla tarihimize “Bankerler Krizi” olarak geçen olaylar, sermaye piyasası hukukunun da dönüm noktalarıdır. Bu olaylar ve krizler sonrasında 2499 sayılı (eski) Sermaye Piyasası Kanunu hazırlanmış ve 1982 yılında yürürlüğe konulmuştur.
2499 sayılı Kanun, 2012 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. 06.12.2012 tarihinde 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) kabul edilmiş, bu Kanunla piyasanın işleyişiyle ilgili kural ve düzenlemeler baştan aşağı yenilenmiş ve 2499 sayılı Kanun zamanındaki tecrübeler de yeni Kanuna aktarılmıştır. Ayrıca SPK’nın 30.12.2012 tarihinde yürürlüğe girmesiyle İstanbul Menkul Kıymetler Borsası özelleştirilmiş ve Borsa İstanbul Anonim Şirketi adını almıştır.
Bu kitap, sermaye piyasası hukukunun bu gelişimi ile temellerini bütünlük içinde okuyucuya sunmayı amaçlamaktadır. Sermaye piyasası hukukunun temel ilkeleri, belirli bir tasnif içinde ele alınmıştır. Sadece Sermaye Piyasası Kanunu değil, aynı zamanda Türk Ticaret Kanunu’nun sermaye piyasasını etkileyen düzenlemeleri de kitap içinde incelenmiştir.
İÇİNDEKİLER
Önsöz 5
Kısaltmalar 15
§.1. SERMAYE PİYASASININ TARİHÇESİ 19
I. GENEL OLARAK 19
II. ÜLKEMİZDE SERMAYE PİYASASININ TARİHSEL GELİŞİMİ 22
§.2. GENEL OLARAK PİYASALAR İÇİNDE SERMAYE
PİYASASININ YERİ VE ÖZELLİKLERİ 27
I. PİYASANIN TANIMI VE TÜRLERİ 27
II. SERMAYE PİYASASININ ÖZELLİKLERİ 29
A. Doğrudan Finansman Özelliği 29
B. Hem Özsermaye Hem Borçlanma Yoluyla Finansman Sağlanabilmesi 30
C. Yatırım Araçlarının Çeşitliliği 30
§.3. SERMAYE PİYASASI HUKUKUNUN KAPSAMI, KAYNAKLARI VE ESASLARI 31
I. KAPSAMI, AMACI VE NİTELİĞİ 31
II. SERMAYE PİYASASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI 32
A. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 32
B. Sermaye Piyasası Kanunu 32
C. Türk Ticaret Kanunu 33
D. Yönetmelikler 33
E. Tebliğler 33
F. Kurul İlke Kararları 33
G. İçtihatlar 34
III. NEDEN SERMAYE PİYASASI KANUNU? 34
§.4. SERMAYE PİYASASI HUKUKUNUN İLKELERİ 37
I. KAMUYU AYDINLATMA/ŞEFFAFLIK 37
II. PİYASANIN DENETİM VE DÜZENLEMEYE TABİ OLMASI 40
III. SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİNİN İZNE TABİ OLMASI 41
IV. YATIRIMCININ TAZMİNİ 41
§.5. SERMAYE PİYASASININ İŞLEYİŞİ 45
§.6. SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ İHRAÇ VE HALKA ARZI 51
I. İHRAÇ 51
II. HALKA ARZ 53
III. SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI 59
A. Menkul Kıymet ve Çeşitleri 60
B. Diğer Sermaye Piyasası Araçları 68
§.7. İZAHNAME 69
I. İZAHNAMENİN TANIMI VE İZAHNAME HAZIRLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 69
II. İZAHNAMENİN HAZIRLANMASI 70
A. İzahnamenin İçeriği 71
1. Özet 71
2. Asıl Metin 72
3. Atıflar 72
B. İzahnamede Yer Alması Gereken Unsurlar 72
1. İzahnamede Sorumluların Gösterilmesi 72
2. İzahnamenin İmzalanması 72
3. Denetime İlişkin Bilgilerin Gösterilmesi 73
4. Kaynakların Gösterilmesi 74
III. İZAHNAME İÇİN ONAY ALINMASI ZORUNLULUĞU 74
IV. İZAHNAMENİN GEÇERLİLİK SÜRESİ 76
V. İZAHNAMENİN YAYIMLANMASI VE REKLAMLAR 78
VI. İZAHNAMEDEKİ DEĞİŞİKLİKLERİN İŞLENMESİ 79
VII. İZAHNAMEDEN SORUMLULUK 80
SORULAR 84
§.8. SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ SATIŞI 87
I. NAKDEN ÖDEME VE TESLİM 87
II. SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ SATIM USULLERİ 87
A. Halka Arz Yoluyla Satış ve Yöntemleri 87
1. Talep Toplama Yoluyla Satış Yöntemi 88
2. Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi 89
3. Borsada Satış 89
B. Halka Arz Edilmeksizin Gerçekleştirilen Satış 89
1. Tahsisli Satışlar 90
2. Nitelikli Yatırımcılara Satış 92
SORULAR 94
§.9. HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIK VE İLGİLİ KAVRAMLAR 97
I. KAVRAMLAR 97
A. Pay Senetleri/Sermaye Piyasası Araçları Borsada veya Teşkilatlanmış Diğer Bir Piyasada İşlem Gören Şirket 98
B. Pay Senetleri Borsaya Kote Edilmiş Şirket 99
II. TÜRK TİCARET KANUNU VE SERMAYE PİYASASI KANUNU ARASINDAKİ KAVRAM FARKLILIKLARI 99
§.10. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARIN İŞLEYİŞİ 101
I. GENEL OLARAK 101
II. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARDA ESAS SÖZLEŞMEYE İLİŞKİN FARKLILIKLAR 101
III. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARDA ORGANLAR 102
A. Halka Açık Ortaklıklarda Genel Kurul 102
1. Genel Kurul Toplantıları 102
2. Genel Kurul Toplantılarında Nisaplar 104
3. Genel Kurul Toplantılarında Gündem 105
4. Genel Kurul Toplantılarına Katılım ve Oy Kullanma 106
5. Elektronik Ortamda Genel Kurul 109
6. Genel Kurulun Yetkilerinin Yatırımcı Tazmin Merkezine Geçişi 109
B. Halka Açık Ortaklıklarda Yönetim 110
1. Genel Olarak 110
2. Kurumsal Yönetim 111
3. Halka Açık Ortaklıklarda Yönetim Kurulu 114
a. Payları Borsada İşlem Görmeyen Halka Açık Ortaklıklarda Yönetim Kurulunun Oluşumu 114
b. Payları Borsada İşlem Gören Halka Açık Ortaklıklarda Yönetim Kurulunun Oluşumu 114
4. Halka Açık Ortaklıklarda Boşalan Yönetim Kurulu Üyeliklerinin Doldurulması 117
5. Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulunun Görevleri 119
6. Yönetim Kurulunun Sorumluluğu 119
7. Yönetim Kurulu Üyelerinin Mali Haklarına İlişkin Düzenlemeler 120
§.11. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARDA DENETİM 121
I. GENEL OLARAK 121
II. KURUL’UN DENETİMİ 121
III. BAĞIMSIZ DENETİM 122
§.12. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARDA PAY SAHİPLERİNİN KORUNMASI 127
I. İLKELER BAZINDA PAY SAHİPLERİNİN KORUNMASI 127
II. PAY SAHİBİNİN HAKLARINI KORUMAYA YÖNELİK KURUMLAR 127
A. Halka Açık Şirketlerde Şeffaflığın Sağlanması 127
B. Denetim ve Müdahale 127
C. Pay Sahibinin Şirketten Ayrılabilmesine İmkân Sağlayan Düzenlemeler 127
D. Kâr ve Bağışların Düzenleme Altına Alınması 130
1. Kara İlişkin Düzenlemeler 130
2. Bağışlara İlişkin Düzenlemeler 132
E. Yatırımcının Tazmini İmkânı 132
F. Azlık Haklarının Kullanımının Kolaylaştırılması 133
§.13. HALKA AÇIK ORTAKLIKLARDA ÖZEL DÜZENLEMELER 135
I. GENEL OLARAK 135
II. SERMAYE VE SERMAYENİN KORUNMASINA YÖNELİK DÜZENLEMELER 135
A. Kayıtlı Sermaye Sistemi 135
B. Örtülü Kazanç Aktarımına İlişkin Düzenlemeler 137
1. Örtülü Kazanç Aktarım Yasağı 137
2. Yasağa Aykırılığın Yaptırımı 141
C. Ortaklıkların Kendi Paylarını İktisap Etmeleri 144
III. PAYA VE PAY SENETLERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 144
A. İmtiyazlı Paylar 144
B. Halka Açık Ortaklıklarda Bağlam Hükümleri 146
C. Borsaya Kote Nama Yazılı Payların Devrinde Hakların Geçişi 147
IV. ORTAKLIKTAN AYRILMAYA İLİŞKİN ÖZEL DÜZENLEMELER 147
A. Ortağa Verilen Ayrılma (Çıkma) Hakkı 148
B. Zorunlu Pay Alım Teklifi 149
C. Ortaklıktan Çıkarma Hakkı ve Satma Hakkı 150
V. ŞİRKETİN MALİ DURUMUNUN KORUNMASINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER 151
B. Riskin Erken Teşhisi Komitesi 152
VI. İLİŞKİLİ TARAF İŞLEMLERİ İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER 153
SORULAR 156
§.14. SERMAYE PİYASASI KURUMLARI, FAALİYETLERİ VE KİTLE FONLAMA PLATFORMLARI 157
I. GENEL OLARAK 157
II. YATIRIM HİZMETLERİ VE FAALİYETLERİ 159
III. KOLEKTİF YATIRIM KURULUŞLARI 163
A. Yatırım Fonları 164
B. Yatırım Ortaklıkları 167
IV. PORTFÖY SAKLAMA HİZMETİ VE PORTFÖY SAKLAMA KURULUŞLARI 169
V. MERKEZİ TAKAS KURULUŞLARI 171
A. Genel Olarak 171
B. Merkezi Karşı Taraf Uygulaması 172
VI. DİĞER SERMAYE PİYASASI KURUMLARI 173
VII. KİTLE FONLAMA PLATFORMLARI 174
VIII. KRİPTO VARLIK HİZMET SAĞLAYICILARI 177
A. Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarının Kuruluşu 178
B. Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarının Faaliyetleri ve Kripto Varlıkların Transferi ve Saklanması 181
SORULAR 185
§.15. SERMAYE PİYASASINDA BORSALAR VE ÖZDÜZENLEYİCİ KURULUŞLAR 189
I. BORSALAR 189
II. TEZGAHÜSTÜ PİYASALAR 190
III. ÖZDÜZENLEYİCİ KURULUŞLAR 190
SORULAR 192
§.16. SERMAYE PİYASASINDA DENETİM, TEDBİRLER VE YAPTIRIMLAR 193
I. GENEL OLARAK 193
II. TEDBİRLER 194
A. Kanuna Aykırı İhraçlarda Uygulanacak Tedbirler 195
B. İhraççıların Hukuka Aykırı İşlemleri ile Sermayeyi veya Mal Varlığını Azaltıcı İşlemlerinde Uygulanacak Tedbirler 197
C. Kayıtlı Sermaye Sisteminde Uygulanacak Tedbirler 200
D. Örtülü Kazanç Aktarımında Uygulanacak Tedbirler 200
E. Genel Kurul Toplantılarına Gözlemci Gönderilmesi 201
F. Sermaye Piyasası Kurumlarının Hukuka Aykırı Faaliyet veya İşlemlerinde Uygulanacak Tedbirler 202
G. Mali Durumun Bozulması Halinde Uygulanacak Tedbirler 203
H. Tedrici Tasfiye ve İflas Durumlarında Uygulanacak Tedbirler 207
İ. İzinsiz Sermaye Piyasası Faaliyetinde Uygulanacak Tedbirler 207
J. Kanuna Aykırı İlan, Reklam ve Açıklamalarda Uygulanacak Tedbirler 208
K. Bilgi Suistimali ve Piyasa Dolandırıcılığı İncelemelerinde Uygulanacak Tedbirler 209
III. KABAHATLER VE SUÇLAR 210
A. Kabahatler 210
1. İdari Para Cezalarına İlişkin Genel Esaslar 210
2. İdari Para Cezası Miktarının Özel Olarak Düzenlendiği Haller 213
a. Pay Alım Teklifi Zorunluluğunun Yerine Getirilmemesi 213
b. Yöneticilerin İhraççıya Vermekle Yükümlü Oldukları Kazancı Vermemeleri 213
c. Üyelerinin Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’nin Verdiği Kararlara Uymaması 215
d. Belli Nitelikteki Örtülü Kazanç Aktarımları 215
e. Piyasa Bozucu Eylemler 217
3. İdari Para Cezalarının Uygulanması ve Kanun Yolu 220
a. Savunma Alınması Koşulu 220
b. Tekerrür 220
c. Kanun yolu 220
B. Suçlar 221
1. Genel Olarak 221
2. Bilgi Suistimali Suçu 222
3. Piyasa Dolandırıcılığı Suçu 226
a. Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı 226
b. İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı 228
4. Usulsüz Halka Arz ve İzinsiz Sermaye Piyasası Faaliyeti Suçları 229
5. Güveni Kötüye Kullanma Suçu 230
a. Müşteri Varlıkları Üzerinde İzinsiz Tasarruf 230
b. Örtülü Kazanç Aktarımı 231
c. Kayıtları Bozma, Yok Etme, Değiştirme 237
SORULAR 239
§.17. SERMAYE PİYASASI KURULU 243
I. GENEL OLARAK 243
II. KURUL’UN İDARİ YAPISI VE İŞLEYİŞİ 244
A. Kurul Karar Organı 244
B. Başkanlık Teşkilatı 245
III. KURULUN YETKİLERİ 246
Seçilmiş Literatür 247
Kavramlar Dizini 253