Prof. Dr. Burak ADIGÜZEL tarafından hazırlanan “Taşıma Hukuku” başlıklı eserin 3. baskısı Adalet Yayınları tarafından Ekim 2024’te basılmıştır.
Bu baskıda da, önceki baskıda olduğu gibi bazı bölümlere eklemeler yapıp, taşıma hukukundaki güncel içtihatları da ele alarak kitabı yine zenginleştirdik.
Taşıma hukuku, 6762 sayılı TTK’da kıymetli evrak kitabının içinde bir bölüm iken, “Taşıma İşleri” başlığı ile 6102 sayılı TTK’nın dördüncü kitabı olmasıyla daha önemli bir hâle gelmiştir. Zira taşıma hukukuna ilişkin hükümler, 6762 sayılı TTK döneminde hukuk fakültelerinde neredeyse hiç ele alınmazken, 6102 sayılı TTK’nın yürürlüğe girmesinde sonra ayrı bir ders olarak okutulmaya başlamıştır.
Kitapta, TTK’nın beşinci kitabı olan “Deniz Ticareti” hükümleri ele alınmamıştır. Zira deniz ticaret hukuku, başlı başına kendine özgü hükümleri içerisinde barındıran ve bu nedenle birçok hukuk fakültesinde ayrı bir ders olarak eğitim konusu oluşturan bir ana bilim dalıdır. Sadece deniz ticaretinin taşıma hukuku ile kesiştiği yerlerde deniz ticaretine ilişkin bazı hususlara değinilmiştir. Bu nedenle de kitabın isminde özellikle deniz ticaretinin hariç olduğu belirtilmiştir.
Taşıma hukukunun yeknesak bir düzenlemeye tabi olmayıp, gerek yurt içi taşımalarda gerekse uluslararası taşımalarda taşıma yöntemlerine göre farklı düzenlemelere sahip olması, TTK’nın “Taşıma İşleri” kısmı esas olmakla beraber, diğer taşıma hukuku düzenlemeleri kapsamında da konuyu ele almamızı gerektirdi. Bu nedenle her bir taşıma yöntemine ait taşıma hukuku kurallarını, ilgili bölümlerdeki düzenlemeleri bağlamında ele aldık.
İÇİNDEKİLER
6. BASKIYA ÖNSÖZ V
ÖNSÖZ VII
İÇİNDEKİLER IX
KISALTMALAR XXI
§ 1. TAŞIMA KAVRAMI, TAŞIMA HUKUKUNUN GELİŞİMİ VE TAŞIMA MEVZUATI 1
I. Taşıma 1
II. Taşımanın Tarihçesi 3
III. Taşıma Hukukunun Gelişimi 5
IV. Taşıma Hukuku Mevzuatı 7
1. Genel Olarak 7
2. Ulusal Hukukta 9
A. Genel Düzenleme 9
B. Kara Yolu Taşımaları 10
a) Eşya Taşımaları 10
b) Yolcu Taşımaları 10
C. Demir Yolu Taşımaları 10
a) Eşya Taşımaları 10
b) Yolcu Taşımaları 12
D. Hava Yolu Taşımaları 12
E. Deniz Yolu Taşımaları 13
F. İç Su Taşımaları 13
G. Multimodal Taşımalar 13
H. Posta Taşımaları 14
3. Uluslararası Hukukta 15
A. Kara Yolu Taşımaları 15
B. Demir Yolu Taşımaları 17
a) Eşya Taşımaları 17
b) Yolcu Taşımaları 19
C. Hava Yolu Taşımaları 20
D. Deniz Yolu Taşımaları 22
E. İç Su Yolu Taşımaları 22
F. Multimodal Taşımalar 23
V. Taşıma Hukukunun Genel İlkeleri 24
§ 2. TAŞIMA SÖZLEŞMESİ 27
I. Tanım 27
II. Taşıma Sözleşmesinin Unsurları 28
1. Taşıma Taahhüdü 28
2. Taşıma Ücreti 30
III. Taşıma Sözleşmesinin Kurulması 31
IV. Taşıma Sözleşmesinin Tarafları ve İlgilisi 32
1. Genel Olarak 32
2. Taşıyıcı 33
A. Asıl Taşıyıcı 33
B. Taşıyıcının Diğer Türleri 35
a) Fiilî Taşıyıcı 35
b) Alt Taşıyıcı 36
c) Müteakip Taşıyıcı 37
3. Gönderen veya Yolcu 40
4. Taşıma Sözleşmesinin İlgilisi: Gönderilen 41
5. Eşya Taşımalarında Taşınan Eşyanın Sahipleri 42
V. Taşıma Sözleşmesinin Hukukî Niteliği 42
§ 3. EŞYA TAŞIMA 45
I. Genel Olarak 45
II. Eşya Taşıma Sözleşmesinden Doğan Haklar ve Borçlar 45
1. Taşıyıcının Borçları 45
A. Taşımayı Yerine Getirme Borcu 45
B. Eşyayı Teslim Borcu 47
C. Eşyaya Özen Gösterme Borcu 48
D. Talimatlara Uyma Borcu 49
E. Taşıma Belgelerini Taşıma Süresince Bulundurma Borcu 51
F. Ödemeleri Tahsil ve Tahsil Edileni Verme Borcu 53
2. Taşıyıcının Hakları 54
A. Taşıma Ücreti Talep Etme Hakkı 54
B. Masrafları Talep Etme Hakkı 56
C. Bekleme Ücreti Talep Etme Hakkı 58
D. Ek Ücret Talep Etme Hakkı 61
E. Eşyayı İnceleme Hakkı 64
F. Eşyayı Tevdi Etme ve Diğer Tedbirler Alma Hakkı 65
G. Hapis Hakkı 66
3. Gönderenin Borçları 67
A. Taşıma Ücreti ve Masrafları Ödeme Borcu 67
B. Eşyayı Hazır Bulundurma Borcu 68
C. Taşınan Eşya Hakkında Doğru ve Yeterli Bilgi Verme Borcu 70
D. Yükleme ve Boşaltma Borcu 72
E. Eşyaları Ambalajlama ve İşaretleme Borcu 76
F. Taşıma Belgelerini Düzenleme ve Taşıyıcının Tasarrufuna Bırakma Borcu 78
G. Bekleme Ücreti Ödeme Borcu 78
4. Gönderenin Hakları 78
A. Emir ve Talimat Verme Hakkı 78
B. Sözleşmeyi Feshetme Hakkı 81
C. Kısmi Taşımayı Talep Hakkı 83
D. Tazminat Talep Etme Hakkı 84
5. Riziko Alanı Kavramı ve Bağlanan Sonuçlar 84
6. Gönderenin Tüketici Olmasına Bağlanan Sonuç 89
7. Sözleşme İlgilisi Gönderilenin Borcu 91
A. Taşıma Ücreti, Bekleme Ücreti ve Masrafları Ödeme Borcu 91
8. Gönderilenin Hakları 93
A. Taşınan Eşyanın Teslimini Talep Hakkı 93
B. Emir ve Talimat Verme Hakkı 95
C. Taşınan Eşyayı İnceleme Hakkı 97
D. Tazminat Talep Etme Hakkı 98
III. Taşıma Senedi 98
1. Genel Olarak 98
2. Taşıma Senedinin Düzenlenmesi 100
3. Taşıma Senedinin İçeriği 101
A. Düzenlenme Yeri ve Tarihi 102
B. Gönderenin Adı, Soyadı veya Ticaret Unvanı ve Adresi 102
C. Taşıyıcının Adı, Soyadı veya Ticaret Unvanı ve Adresi 103
D. Eşyanın Teslim Alınacağı Yer ve Gün ile Teslim Edileceği Yer 103
E. Gönderilenin Adı, Soyadı veya Ticaret Unvanı ile Adresi 104
F. Bildirim Adresi 104
G. Eşyanın İşaretleri İle Ambalajının Çeşidi 105
H. Taşınacak Paketlerin Sayısı, İşaretleri ve Numaraları 106
İ. Eşyanın Net Olmayan Ağırlığı veya Başka Şekilde Beyan Edilen Miktarı 106
J. Taşımanın Yapılacağı Süre 107
K. Taşıma Ücreti ve Giderler 108
L. Teslimde Ödeme Kaydı 108
M. Eşyanın Gümrük ve Resmi İşlemlerine İlişkin Talimatlar 109
N. Üstü Açık Araç veya Güvertede Taşımaya İlişkin Kayıt 110
4. Özel Düzenlemelerde Yer Alan Taşıma Senetlerinin İçerikleri 110
5. Taşıma Senedinin İspat Gücü 111
A. Taşıma Sözleşmesinin Varlığı, İçeriği ve Eşyanın Taşıyıcıya Teslimi 111
B. Eşyaları Dış Görünüşü, Taşınan Paketlerin Sayısı ve İşaretleri İle Numaralar 113
C. Eşyanın Net Olmayan Ağırlığı veya Başka Şekilde Beyan Edilen Miktarı ya da Taşınacak Paketlerin İçeriği 115
D. Denetleme Yükümlülüğü 117
E. Karinelerin Özellikleri 118
F. Diğer Düzenlemelerde Taşıma Senedine Tanınan İspat Gücü 118
IV. Yük Senedi 122
V. Refakat Belgeleri 123
VI. Taşımanın Yapılması 126
1. Eşyaların Taşıyıcıya Teslimi 126
2. Yükleme 127
A. Yükleme Süresi 127
B. Bekleme Süresi 129
C. Yüklemenin Yapılmaması veya Gecikmesi 130
D. Kısmi Yükleme 132
E. Taşıma Öncesi Gönderenin Talepleri 132
F. Gönderenin Kusursuz Sorumluluğu 133
3. Yükleme Sonrası Taşıma Evresi 133
A. Taşımanın Yürütülmesi 133
B. Taşıma Sırasındaki Talimatlar 134
a) Talimat Hakkının Özellikleri ve Kazanılması 134
b) Talimat Hakkının İçeriği ve Kapsamı 136
c) Taşıyıcının Talimatı Yerine Getirmekten Kaçınabileceği Hâller 137
d) Talimatlar İçin Gider, Ücret ve Avans Talebi 139
e) Talimatın Şekli ve Kullanılması 140
C. Taşıma ve Teslim Engelleri 142
a) Taşıma ve Teslim Engeli Kavramları 142
b) Talimat Alma Yükümlülüğü 144
aa) Talimat Verme Yetkisi 144
bb) Talimatın Uygulanması 146
c) Taşıyıcının Taşıma ve Teslim Engellerinden Doğan Talep Hakları 147
4. Boşaltma 148
VII. Taşıyıcının Sorumluluğu 149
1. Genel Olarak 149
2. Zıya ve Hasar Sorumluluğu 150
A. Tam Zıya 150
B. Kısmi Zıya 151
C. Hasar 152
D. Eşyaya Özen Borcunun İhlali 154
E. Eşyayı Koruma Borcunun İhlali İle Zarar Arasındaki İlliyet Bağı 156
3. Gecikme Sorumluluğu 157
A. Taşıma Süresi 157
B. Taşımanın Taşıma Süresi İçinde Bitirilememesi 159
4. Zıya Karinesi 159
VIII. Taşıyıcının Sorumluluğunun Hukukî Niteliği 162
IX. Taşıyıcının Sorumluluktan Kurtulması 164
1. Sorumluluktan Kurtulmada Genel Sebepler 164
A. Taşıyıcının Kaçınamayacağı Sonuçlarını Önleyemeyeceği Sebepler 164
B. Gönderen veya Gönderilenin Bir Davranışı ya da Eşyanın Özel Ayıbı 171
a) Gönderen veya Gönderilenin Bir Davranışının Zarara Yol Açması 171
b) Eşyanın Özel Ayıbı 175
2. Sorumluluktan Kurtulmada Özel Sebepler 177
A. Sözleşmeye veya Teamüle Göre Üstü Açık Araçla Taşıma Yapılması 177
B. Eşyaların Gönderen Tarafından Yetersiz Ambalajlanması 179
C. Eşyaların Gönderen, Gönderilen veya Bunlar Adına
Hareket Edenler Tarafından İşleme Tabi Tutulması, Yüklenmesi ve Boşaltılması 181
D. Eşyaların Doğal Niteliği 182
E. Yetersiz ve Hatalı Etiketlenmiş Eşyalar 185
F. Canlı Hayvan Taşınması 186
G. Gümrük Kanunu ve Diğer Düzenlemelerin Etkisi 187
3. Özel Düzenlemelerde Taşıyıcının Sorumluluğu ve
Sorumluluktan Kurtulması 188
A. Hava Yolu Taşımalarında 188
B. Demir Yolu Taşımalarında 190
X. Taşıyıcının Yardımcılarından Doğan Sorumluluğu 193
1. Genel Olarak 193
2. Taşıyıcı Yardımcısı Kavramı 194
A. Taşıyıcının Kendi Adamları 194
B. Taşıyıcının Yararlandığı Kişiler 195
3. Sorumluluğun Şartları 196
A. Taşıyıcı Yardımcılarının Fiil ve Eylemsizlikleri 196
B. Fiil veya Eylemsizliğin Zarara Neden Olması 197
4. Diğer Düzenlemelerde Taşıyıcının Yardımcılarından Doğan Sorumluluğu 198
A. Hava Yolu Taşımalarında 198
B. Demir Yolu Taşımalarında 199
XI. Fiilî Taşıyıcı ve Fiilî Taşıyıcının Sorumluluğu
200
1. Fiilî Taşıyıcı Kavramı 200
2. Fiilî Taşıyıcının Sorumluluğu 203
XII. Taşıyıcının Sözleşme Dışı Sorumluluğu 207
XIII. Taşıyıcının Tazminat Yükümlülüğü 209
1. Taşıma Hukukunda Zarar İle Tazminat 209
2. Tazminatın Belirlenmesi 209
A. Zıya Hâlinde 209
B. Hasar Hâlinde 214
C. Eşya Zararı Dışındaki Diğer Giderlerin Tazmini 215
D. Gecikme Hâlinde 217
XIV. Taşıyıcının Sorumluluğunun Sınırlanması 219
1. Eşyanın Ağırlığı Esas Olarak Belli Bir Değerle Sınırlama 219
2. Sınırlamanın İstisnaları 222
A. Belli Bir Değerin Taşıma Senedine Geçirilmesi ve Bunun Taşıyıcı Tarafından Kabulü 222
B. Zararın Taşıyıcının Kasten veya Pervasızca Bir Davranışından Doğması 224
C. Diğer Taşıma Düzenlemelerinde İstisnalar 224
D. Diğer Zararlarda Taşıyıcının Sorumluluğunun Sınırı 225
XV. Zıya ve Hasarın Tespiti ve Bildirim 226
1. Genel Olarak 226
2. Tespit ve Bildirimin İçeriği 227
3. Tespit Zamanı ve Bildirim 228
4. Tespit ve Bildirimin Şekli 230
5. Gecikmenin Bildirilmesi
232
6. Diğer Taşıma Hukuku Kurallarında Tespit ve Bildirim 233
XVI. Taşıyıcının Sorumluluğunda Zamanaşımı ve Hak Düşümü 235
1. Genel Olarak 235
2. TTK’ya Göre 235
3. CMR’ye Göre 237
4. TSHK’ya Göre 239
5. MoK’a Göre 240
6. RDİN’e Göre 240
7. CIM’e Göre 241
8. Hakkın Def’i Olarak İleri Sürülmesi 241
XVII. Taşıma Hukukunda Kast ve Kasta Eş Değer Kusurun Etkisi 243
XVIII. Eşya Taşımalarında Yetkili Mahkeme 246
XIX. Taşıyıcının Hapis Hakkı 247
1. Genel Olarak 247
2. Hapis Hakkının İçeriği 248
3. Hapis Hakkının Taşıma Senedi Vasıtasıyla Kullanılması 250
4. Hapis Hakkının Paraya Çevrilmesi 251
5. Birden Çok Taşıyıcının Varlığında Hapis Hakkı 252
6. Birden Çok Hapis Hakkının Sırası 253
§ 4. TAŞINMA EŞYASI TAŞIMASI 255
I. Taşınma Eşyası Taşıması Kavramı ve Uygulanacak Hükümler 255
1. Genel Olarak 255
2. Taşınma Eşyası Taşıması Sözleşmesinin Unsurları 255
A. Taşıma Sözleşmesi 255
B. Taşınma Eşyası 255
3. Uygulanacak Hükümler 257
II. Taşıyıcının Borçları 257
1. Taşıyıcının Genel Yükümlülükleri 257
2. Taşıyıcının Özel Yükümlülükleri 258
A. Mobilyaların Sökülmesi ve Kurulması 258
B. Eşyanın Yüklenmesi ve Boşaltılması 259
C. Eşyaların Ambalajlanması ve İşaretlenmesi 260
D. Diğer İşlemlerin Yerine Getirilmesi 260
III. Taşıyıcının Hakları 261
1. Genel Olarak 261
2. Gönderenin Bilgilendirme Yükümlülüğü 261
A. Taşınma Eşyasının Tehlikeli Eşya Olması 262
B. Gerekli Gümrük Kuralları ve Yönetime İlişkin Diğer Hükümler 263
3. Gönderenin Sorumluluğundan Doğan Tazminat Hakkı 264
IV. Taşıyıcının Sorumluluğu 265
1. Genel Olarak 265
2. Taşıyıcının Sorumluluktan Kurtulması 266
A. Genel Sebepler 266
B. Özel Sebepler 267
a) Taşıyıcının, Değerli Maden, Taş, Mücevher, Posta Pulu, Madenî Para, Belge veya Kıymetli Evrak Taşıması 268
b) Gönderen Tarafından Yapılan Paketleme veya Etiketlemenin Yetersizliği 268
c) Taşınan Eşyanın Gönderen Tarafından İşleme Tabi Tutulmuş, Yüklenmiş veya Boşaltılmış Olması 268
d) Taşıyıcı Tarafından Ambalajlanmamış Olan Eşya Taşıması 269
e) Taşıyıcının, Muhtemel Hasar Tehlikesi İçin Şartlara Uygun Olmayan Eşyanın Yüklenmesi veya Boşaltılması 269
f) Canlı Hayvan veya Bitki Taşınması 270
g) Eşyanın Doğal veya Ayıplı Yapısı Dolayısıyla Kolaylıkla
Zarar Görebilecek Nitelikte Olması 270
V. Taşıyıcının Sorumluluğunun Sınırı 270
1. Sınır ve Hesaplanması 270
2. Sorumluluğu Sınırlama Hakkının Kaybı 271
VI. Zıya ve Hasarın Bildirilmesi 272
§ 5. DEĞİŞİK TÜR ARAÇLARLA TAŞIMA 275
I. Değişik Tür Araçlarla Taşıma Sözleşmesi 275
II. Değişik Tür Araçlarla Taşıma Sözleşmesinin Hukukî Niteliği 278
III. Değişik Tür Araçlarla Taşımada Taşıyıcı 280
IV. Değişik Tür Araçlarla Taşımada Taşıyıcının Sorumluluğu 281
1. Genel Olarak 281
2. TTK’da Sorumluluğun Düzenlenişi 284
A. Genel Olarak 284
B. Bilinen Zarar Yerinde 284
a) Farklı Farazi Kısmi Taşıma Hukuku 285
b) Bilinen Zarar Yerinin İspatlanması 286
C. Bilinmeyen Zarar Yerinde 288
3. Değişik Tür Taşıtlarla Yapılan Taşımada Bildirim ve Zamanaşımı 288
A. Zararın Bildirilmesi 288
B. Zamanaşımı 290
V. Değişik Tür Araçlarla Taşınma Eşyası Taşınması 292
§ 6. YOLCU TAŞIMA 293
I. Yolcu Taşımaya Uygulanacak Hükümler 293
II. Sefere İlişkin Düzenlemeler 294
1. Sefer Başlangıcı 294
A. Taşıyıcının Koyduğu Kurallar 294
B. Seferin Yapılamaması 294
C. Yolculuğun Başlangıcında Seferin Gecikmesi 297
2. Sefer Esnasında Yolculuğun Gecikmesi 298
A. Yolun Değiştirilmesi 298
B. Zorunlu Sebeplerle 299
3. Seferin Duraklaması 300
III. Taşıyıcının Sorumluluğu 300
1. Cismani Zararlardan Sorumluluk 300
A. Kara Yolu Taşımalarında 301
B. Demir Yolu Taşımalarında 302
C. Hava Yolu Taşımalarında 304
2. Bagajdan Doğan Sorumluluk 306
3. Gecikmeden Doğan Sorumluluk 309
§ 7. TAŞIMA İŞLERİ KOMİSYONCUSU 311
I. Taşıma İşleri Komisyonculuğu Sözleşmesi 311
1. Sözleşmenin Özellikleri ve Unsurları 311
2. Sözleşmede Tarafların Hak ve Borçları 314
A. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Borçları 314
a) Gönderenin Menfaatlerini Gözetme ve Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü 314
b) Eşyanın Taşınmasını Sağlama Borcu 315
c) Gönderenin Belirlediği Bedele Uyma Yükümlülüğü 316
d) Gönderene Bilgi ve Hesap Verme Yükümlülüğü 316
B. Sözleşme Gereği Ortaya Çıkabilecek Yükümlülükler 317
a) Eşyanın Sigortalanması, Ambalajlaması, İşaretlenmesi, Gümrüklenmesi 317
b) Eşyayı Teslim Alma, Teslim Etme, Yükleme ve Boşaltma Yükümlülüğü 318
c) Taşıyıcının İfasını Garanti Etme Yükümlülüğü 318
C. Gönderenin Borçları 318
a) Komisyon Ücretini Ödeme Borcu 318
b) Masrafları Ödeme Borcu 319
c) Eşyayı Ambalajlama ve İşaretleme Yükümlülüğü 320
d) Eşyanın Taşıttırılması İçin Gerekli Bilgi ve Belgeleri
Sağlama Yükümlülüğü 320
e) Zararları Tazmin Etme Yükümlülüğü 321
II. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Sorumluluğu 321
1. Zıya ve Hasardan Sorumluluk, Kapsamı ve Şartları 321
2. Diğer Zararlardan Sorumluluk 324
3. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Yardımcılardan Doğan Sorumluluğu 325
A. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Adamları 325