İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Arslan KAYA’nın ”Türk Ticaret Kanunu Şerhi – Ticari İşletme – ACENTELİK (TTK 102-123)” adlı eseri Beta Yayıncılık tarafından yayımlanmıştır.
ÖNSÖZ
Türk Ticaret Kanunu Şerhi ana başlığını taşıyan ve Ticari işletme kitabının Acentelik hükümlerini (TK 102-123) şerh ettiğimiz bu eser, Türk Ticaret Kanunu Şerhi başlığı altında uzun soluklu çalışma yapma düşüncemizin ilk ürünüdür. Amacımız; bizzat ve/veya ortak çalışanlarla, başlangıçta Türk Ticaret Kanununun muhtelif kitaplarını veya kitaplar içerisindeki belirli konuları maddeleri bu eserde olduğu gibi şerh etmek, ilerleyen süreçte ise Türk Ticaret Kanununun ilk dört kitabının şerhinin başlangıç hükümleriyle birlikte bir bütün olarak yayımlanmasıdır.
Nitekim, bu amaçla ve niyetle Türk Ticaret Kanunu Şerhi başlığı altında ikinci kitabımızın hazırlıkları da tamamlanmış ve dizgi aşamasına getirilmiştir. İkinci kitap, Türk Ticaret Kanununun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yer alan Anonim Şirketler ile ilgilidir. Anonim şirket pay sahiplerinin bilgi alma hakkını düzenleyen TTK m.437, özel denetim isteme hakkını düzenleyen TTK m.438 ilâ 444 hükümleri, yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakkını düzenleyen TTK m.392, denetçilere ibraz yükümü ve bilgi alma hakkını düzenleyen TTK m.401, bağlı şirketler hakkında bilgi alma hakkım düzenleyen TTK m.200 şerhi yapılan maddelerdir.
Bu kitabın hazırlık döneminde birçok arkadaşımız tashihte, kararların toplanmasında, Alman ve İsviçre Kanunu hükümleri ile İsviçre Federal Mahkemesi Kararlarına ilişkin tercümelerin gözden geçirilmesinde katkıda bulunmuştur. Bu kapsamda, yardımları için Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Koray Demir’e, Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Yard. Doç. Dr. Nebi Kaya’ya ve katkıları için çalışkan doktora öğrencimiz Birsen Oka teşekkür ediyorum. Şüphesiz, teşekkürü ayrıca hak edenler çalışma arkadaşlarımız, kürsümüzün geleceği olan Cem Soykan, Zeynep Kandemir, Necdet Uzel ve İbrahim Çağrı Zengindir. Cem Soykan, doktora yeterlilik sınavı aşamasında tatilinden fedakarlık yaparak çalışmayı her zamanki çalışkanlığı ile tashih etmiştir. Kandemir, Uzel ve Zengin’e yargı kararlarına ilişkin çalışmaları sebebiyle ayrıca teşekkür ediyorum. Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırma Görevlisi Yusuf Tekin’e kavram indeksinin hazırlanmasındaki emeği ve sair katkıları için teşekkür ediyorum.
Kitabı, saygıdeğer Hocam, Büyüğüm, Ağabeyim Prof. Dr. Hüseyin Ülgene ithaf ediyorum. Hocam, her bakımdan engin bir derya, bir gönül insanıdır; yapılan bir ithafta anlatılacaklar buraya sığmaz. Ancak, bilmesini isterim ki, Kendisine olan sevgim ve saygım, derin ve sarsılmazdır.
Son olarak Kitabın dizgi aşamasında, düzeltmeleri sabırla ve özenle yapan, Gülgonca Çarpık’a, çalışma arkadaşları Müge Günbaş, Gökhan Ayrancı ve Veysel Coşkun’a ve eserin gün yüzüne çıkmasında desteğini ve katkısını esirgemeyen, taleplerimizi hep hoşgörü ve güler yüzle karşılayan Beta A.Ş.’nin değerli yetkilisi sayın Seyhan Satar’a içten teşekkürlerimi sunuyorum.
Prof. Dr. Arslan KAYA
Beyazıt Üniversite
Aralık 2012
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ KİTAP
TİCARİ İŞLETME
YEDİNCİ KISIM
ACENTELİK
MADDE 102
A) GENEL OLARAK /1 – TANIMI
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 3
1) Tanım Maddesi 3
2) Aksaklıklar/İşaretler 3
II. Şerh 4-18
1) Acente ve Acentelik İlişkisi / Sözleşmesi 4
2) Unsurları 5
(i) Bağımsızlık 5
(ii) Acente ve müvekkili arasında acentelik ilişkisini kuran bir sözleşmenin varlığı(acentelik sözleşmesi) 6
(iii) Sınırları belirli bir yer veya bölgede faaliyet 7
(iv) Acenteliğin meslek edinilmiş olması ve bu faaliyetin (aracılık veya sözleşme yapma) süreklilik arz etmesi 8
(v) Ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık veya bunları tacir adına yapma 9
3) Acentenin Kendisi ile İşlem Yapması 11
4) Acenteliğe Uygulanacak Hükümler 11
5) Acentelikle Akraba Sözleşmeler 11
6) Saklı Tutulan Özel Hükümler 13
7) Sigorta Acentesi/Tanımı – Uygulanacak Hükümler 13
(i) Sözleşme öncesi hazırlık çalışmaları 15
(ii) Sözleşmenin uygulanmasına yardımcı olunması 15
(iii) Tazminatın ödenmesine yardımcı olunması 16
III. Kararlar 18-25
MADDE 103
II – UYGULAMA ALANI
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 27
II. Şerh 28-31
1) Hükmün Niteliği -Amacı 28
2) Uygulanacak Hükümler 28
3) Uygulama Alanı/Süjeler 29
a) Sözleşmeleri yerli veya yabancı bir tacir hesabına ve kendi adına yapmaya sürekli olarak yetkili bulunan kişiler 29
b) Türkiye Cumhuriyeti içinde merkez veya şubesi bulunmayan yabancı tacirler ad ve hesabına ülke içinde işlemlerde bulunanlar 31
III. Kararlar 32-39
MADDE 104
III – İNHİSAR
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 41
II. Şerh 42-46
1) Tekel Kuralı (Tek basma yetkili olma ve tek müvekkile özgülenme) 42
2) Aksi Kararlaştırılabilir Kural 44
3) Tekel Kuralına Aykırılığm Sonuçları/Yaptırımı 44
a) Ücret hakkı 45
b) Tazminat 45
c) Sözleşmenin feshi 45
4) Rekabet Yapmama Yükümü/İhlalin Sonuçları 45
III. Kararlar 46-47
MADDE 105
B) ACENTENİN YETKİLERİ / GENEL OLARAK
I. Literatür 49
II. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 50
III. Şerh 50-63
1) Kanuni Temsil Yetkisi 50
2) Yetki ve Yükümlülük/Emredici Nitelik 51
3) Temsil Kapsamında Yapılabileceler 51
4) Yetki ve Yükümlülüğün Kapsamı 52
5) Davada ve Takipte Temsil Yetkisi 53
a) Hukuk davaları 53
b) Ceza davaları 55
c) Müvekkil ve acentenin birlikte dava edilmesi 55
d) Avukatlık tekeline istisna 56
d) Müvekkilin davayı bizzat takibi 58
e) İcra takibi ile iflas davası ve takibi 58
6) Özel yetki Gerektiren Hallerde Durum 58
7) Sözleşme Sonrasında Temsil Yetkisi 59
8 ) TTK m. 105 ile İlgili Eleştiriler/Eksiklikler 59
IV. Kararlar 63-90
MADDE 106
II – ÖZEL VE YAZILI YETKİ GEREKTİREN HALLER
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 92
II. Şerh 93-94
1) Özel ve Yazılı Yetki Gerektirmeyen Haller 93
2) Özel ve Yazılı Yetki Gerektiren Haller 93
3) İndirim Yetkisi 93
4) Yetkisiz Tahsil ve Tesellüm 93
III. Kararlar 94
MADDE 107
III – SÖZLEŞME YAPMA YETKİSİ
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 96
II. Şerh 96-99
1) Özel ve Yazılı Akit Yapma Yetkisi 96
2) Yetkinin Tescil ve İlanı 97
3) Yetkinin Kısıtlanması 98
4) Uygulanacak Hükümler 98
5) Özel Yetki Gerektiren Haller 99
III. Kararlar 99-100
MADDE 108
IV – YETKİSİZLİK
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 102
II. Şerh 103-104
1) Yetkisiz Temsil 103
2) Onama veya Onamama 103
3) Onamamanın Sonucu 104
III. Kararlar 104-106
MADDE 109
C) ACENTENİN BORÇLARI / I – GENEL OLARAK
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 108
II. Şerh 109-112
1) Müvekkilin İşlerini Görme 109
2) Müvekkilin Menfaatlerinin Basiretli 109
Bir İş Adamı Özeni İçinde Korunması 109
3) Kota/Asgari İş Taahhüdü-İfa Garantisi 110
4) Bizzat İfa/Yardımcılar Vasıtasıyla İfa/İşin Devri 110
5) Saklama ve Koruma Yükümü/Kusur Karinesi 111
6) Sadakat Yükümü/ İş ve İşletme Sırlarının Korunması 112
III. Kararlar 112-115
MADDE 110
II – HABER VERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 117
II. Şerh 117-118
1) Yükümlülüğün Kapsamı 117
2) Danışmanlık ve Garanti İçermeyen Bilgilendirme 118
3) Talimat Alma ve Talimata (ve Acentelik Sözleşmesine) Uygun Hareket 118
MADDE 111
III – ÖNLEMLER
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 120
II. Şerh 120-121
MADDE 112
IV – ÖDEME BORCU
I. Şerh
II. Kararlar
MADDE 113
D) ACENTENİN HAKLARI / I – ÜCRET
1. ÜCRETE HAK KAZANDIRAN İŞLEMLER
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 128
II. Şerh 129-140
1) Ücret Hakkı-Hukuki Nitelik 129
2) Acentelik Sözleşmenin Varlığı/Devamı 130
3) Objektif/Sübjektif Unsur 131
4) Acentelik İlişkisinin Devamı Sürecinde Başarı veya Katkı Sebebiyle Ücret 132
a) Önsözleşme ve sözleşme vaadi 133
b) Sözleşmenin koşula (şarta) bağlanması 133
5) Tekel Hakkı Sebebiyle Ücret 134
6) Acentelik İlişkisinin Bitmesinden Sonra Kurulan Sözleşmeler İçin Ücret Hakkı 135
a) Sözleşmeye aracılık veya sözleşmenin altyapısını hazırlama/sözleşmenin, acentelik ilişkisinin bitmesinden sonra uygun bir süre içinde kurulması 135
b) Üçüncü kişinin icabının, acentelik ilişkisinin sona ermesinden önce acenteye veya müvekkile ulaşması 137
c) Süre sorunu 138
7) Hakkın Doğumuna Engel Olunması 138
8 ) Ücretin Paylaşılması-Hakkaniyet Ölçütü 138
9) Tahsil Komisyonu 139
10) Tekeffül Komisyonu 140
III. Kararlar 140-141
MADDE 114
2. ÜCRETE HAK KAZANMA ZAMANI
I. Literatür 144
II. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 144
III. Şerh 146-155
1) Başarıya (İfa Sonucuna) Bağlılık İlkesi 146
2) İşlemin Yerine Getirilmesi/Edimlerinin İfası 147
3) Kısmî İfa 149
4) Müvekkilin İfası 149
5) Üçüncü Kişinin İfası 151
6) Başkasının İfası 151
7) Ücret Hakkının Düşmesi 151
8 ) İfa Etmeme Hâlinde Ücret İmkânı 153
9) Ücret Hakkının Düşmesi 154
10) Ücretin İadesi 155
IV. Kararlar 155
MADDE 115
3. ÜCRETİN MİKTARI
I. Şerh 156-157
II. Kararlar 158
MADDE 116
4. ÜCRETİN ÖDEME ZAMANI
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 161
II. Şerh 162-164
1) Ücretin Ödenmesi Zamanı 162
2) Bilgi ve Belge Alma/İsteme Hakkı 162
3) İnceleme Hakkı 163
4) Mahkemeye Müracaat 163
5) Emredicilik 163
6) Ödemede Temerrüt 164
III. Kararlar 164
A. Yargıtay Kararlan 164
B. İsviçre Federal Mahkemesi Kararı 165-170
MADDE 117
II – OLAĞANÜSTÜ GİDERLERİN KARŞILANMASI
I. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 171
II. Şerh 171-174
1) Olağan Giderler 171
2) Olağanüstü Giderler 172
3) Olağanüstü Giderler İçin Talimat 173
III. Karar
MADDE 118
III – FAİZ İSTEME HAKKI
eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 175
Şerh 175
MADDE 119
IV – HAPİS HAKKI
eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 177
Şerh 178-180
1) Muaccel Alacaklar İçin Hapis Hakkı 178
2) Takas İmkânı 179
3) Müeccel Alacaklar İçin Hapis Hakkı 179
4) Feragat Edilemezlik 180
5) Hapis Hakkının Sona Ermesi/Takibi 180
6) İrtibat Karinesi / Başka Alacaklar Sebebiyle Hapis Hakkı 180
MADDE 120
E) MÜVEKKİLİN BORÇLARI
eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 182
Şerh 183-185
1) Bilgi ve Belgeleri Verme Borcu 183
2) Bilgilendirme Borcu 183
3) Sınır Sorunu 185
4) Hak Kazanılan Ücretin Ödenmesi 185
5) Emredici Nitelik 185
6) Borca Aykırılığın Sonuçlan 185
MADDE 121
F) ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
I – SEBEPLERİ
eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 189
Şerh 190-193
1) Genel Olarak 190
2) Sürenin Sona Ermesi 190
3) Sürenin (İfa Süresinin) Uzaması 191
4) Acentelik Sözleşmesinin Feshi/Olağan Fesih 192
5) Haklı Nedenlerle Fesih 193
6) Fesih Usulü/Feshin İleriye Dönük Etkisi 196
7) Sözleşmenin (TTK’da Öngörülen Nedenlerle) Kendiliğinden Sona Ermesi 198
8 ) Diğer Sona Erme Sebepleri 199
9) Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesine Bağlanan Hukuki/Mali Sonuçlar 200
10) TTK Tazminatı 200
11) Genel Hükümler Uyarınca Tazminat 202
12) Zamanaşımı 203
III. Kararlar 203-214
MADDE 122
II – DENKLEŞTİRME İSTEMİ
I. Seçilmiş Literatür 219
1) TTK ile İlgili Literatür 219
2) eTTK ile İlgili Literatür 219
3) Yabancı Literatür 220
II. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 220
1) eTTK Döneminde Portföy Tazminatı 221
2) TTK m. 122 Hükmüne Eleştiriler 224
III. Şerh 227-266
1) Müşteri Çevresi – Ücret Hakkı – Denkleştirme Talebi -Tanınma Gerekçesi 227
2) Kavram ve Hukuki Nitelik 230
3) Denkleştirme Talebinin Koşulları 232
(1) Birinci koşul: Sözleşmenin sona ermesi 232
a) Sürenin dolması 233
b) Fesih 233
(i) Sözleşmeyi acentenin feshetmesi 234
(ii) Sözleşmeyi müvekkilin feshetmesi 235
(iii) Her iki tarafın kusuru/kusurda öncelik (primacausa) 236
c) Sözleşmenin devri/sözleşmeye üçüncü kişinin katılması 236
d) Sözleşmenin kendiliğinden sona ermesi 237
(2) İkinci Koşul: Yeni Müşteriler/Önemli Menfaat 237
a) Yeni müşteri kavramı 237
b) Mevcut müşterilerle iş bağlantısının genişletilmesi 238
c) Yeni ve sürekli müşteri 239
d) Etki durumu 241
e) Yeni müşteri-önemli menfaat 241
(3) Üçüncü koşul: Acentenin ücret kaybına uğraması 243
(4) Dördüncü koşul: Denkleştirme ödenmesinin hakkaniyete uygun olması 244
5) Denkleştirme Bedelinin Hesaplanması 247
6) Vazgeçilmezlik 248
7) Süre Sorunu 251
8 ) İspat Yükü-Dava ve Takip Hakkı-Görevli Mahkeme 252
9) Hükmün Benzer Sözleşme İlişkilerinde Uygulanma Alanı…253
10) Tek Satıcılık Sözleşmesi 255
11) Tek Satıcının Denkleştirme Talep Hakkı 258
a) Tek satıcının yapımcının organizasyonuyla bütünleşmesi 261
b) Sözleşmenin sonrası müşteri çevresinin yapımcıya bırakılması 261
c) Yapımcının yaratılan müşteri çevresinden önemli ölçüde menfaat sağlamaya devam etmesi 262
d) Hakkaniyetin denkleştirme bedeli ödenmesini haklı kılması 263
12)Franchise Alanın Denkleştirme Talebi Hakkı 264
III. Kararlar 266-287
A. Yargıtay Kararları 266-271
B. İsviçre Federal Mahkemesi Kararları 271-287
MADDE 123
III – REKABET YASAĞİ ANLAŞMASI
I. Literatür 289
II. eTTK ve İlgili Mevzuat ile Mukayesesi 290
III. Şerh 290-304
1) Genel Olarak Rekabet Yasağı Anlaşması 290
2) Tipik Sözleşme 291
3) Yasağın Kapsamı 291
4) Süre 292
5) Yapılış Zamanı 293
6) Şekil/Belge 294
7) Anlaşmaya Aykırık/Aykırılığın Sonuçlan 295
8 ) Bekleme Süresi Ücreti (Tazminatı)/Talep Hakkının Kaybı…296
9) Geçersizlik 297
10) Hükmün Uygulama Alanı/Sürekli Borç İlişkisi Tesis
Eden Benzer Akraba Sözleşmelerde Uygulanma İmkânı 298
11) Franschise Sözleşmelerinde Akit Sonrası Rekabet Yasağı….299
12) Tek Satıcılıkta Akit Sonrası Rekabet Yasağı 300
13) Acentelik ve Diğer Dağıtım Sözleşmelerindeki Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağımnın Rekabet Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 301
III. İsviçre Federal Mahkemesi Kararı 304-306
EKLER
A. 6762 Sayılı eTTK’nın Acentelik Hükümlerinin Genel Gerekçesi ve Madde Gerekçeleri 307-312
B. 6102 Sayılı TTK’nın Acentelik Hükümlerinin Genel Gerekçesi ve Madde Gerekçeleri 313-338
C. Alman Ticaret Kanunun Acente Hükümleri 339-356
D. İsviçre Borçlar Kanunu Acentelik Sözleşmesi Hükümleri.. 357-368
Kavram İndeksi 369-378
Seçilmiş Bibliyografya 379-386