İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Ali PASLI tarafından hazırlanan ”Uluslararası Antlaşmaların Türk Marka Hukukunun Esasına İlişkin Etkileri” adlı eser, Vedat Kitapçılık tarafından yayınlanmıştır.
Yayıncının eser ile ilgili sayfasına buradan ulaşabilirsiniz.
ÖNSÖZ
Uluslararası antlaşmalara Türk hukuk uygulamasında ve doktrinindeki bakış açısı ile bunlara anayasanın verdiği hukuki güç arasındaki uyumsuzluk, bizi işbu çalışmayı yapmaya yönlendiren öncelikli etkendir. Fikrî mülkiyet hukuku, uluslararası antlaşmaların hukuk kaynağı olarak en yaygın kullanıldığı hukuk dallarının başında gelmektedir. Anılan hukuk dalı, daha 19. yüzyıldan itibaren çeşitli sosyolojik, siyasi ve hukuki sebepler karşısında uluslararası antlaşmalar bağlamında gelişmiş, 20. yüzyılda aynı eksende ancak farklı konu başlıkları itibarıyla gelişimini sürdürmüş ve 21. yüzyılın ilk çeyreği içinde de gene uluslararası antlaşma(lar) aracılığıyla yeni hukuki araçlar ortaya çıkarmaya ve bu yolla ilerlemeye devam etmektedir.
Fikrî mülkiyet ve özellikle de marka hukuku alanında uluslararası antlaşmaların söz konusu baskın karakteri, ulusal düzenlemeler ekseninde Türk hukukuna etki etmiş, ancak özellikle doğrudan hukuk kaynağı olma özelliği ciddi düzeyde ihmal edilmiştir. İşte marka hukuku alanında, özellikle de marka hakkının esasına yani maddi yönüne ilişkin olarak yazılmadık ne kaldı sorusuna cevap, istisnalar saklı olmakla birlikte, “uluslararası antlaşmalar”dır. Hemen her marka hukuku eserinde ayrı bir başlık altında ve daha çok tarihî gelişimi göstermek adına irdelenen bu konu, çalışmamızda markanın tanımı ve hakkın varlığı üzerindeki etkisinden başlayarak, hakkın icrası kısmı ayrıntılı incelemenin kapsamı dışında bırakılarak ele alınmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna denk gelen fikrî mülkiyet hukuku alanındaki uluslararası antlaşmalara katılım serüveni içerisinde, iç hukuk kuralları çerçevesinde yürürlüğe giren ve “kanun” hükmünde olan antlaşmaların genel tanıtımı ve marka hukukumuzun esasına yönelik genel ve spesifik etki şekillerini belirlemek, çalışmada güdülen amaçtır. Konu ile ilgili araştırmalara başladığım 2011 yılı ve ilk satırları yazdığım 2012 yılının başlarından itibaren geçen süre içerisinde çalışmanın ulaştığı hacim, beni şaşırtmış ve konunun nokta konulması pek mümkün olmayan yönü ile tanışılmıştır.
Hemen tüm çalışmalarda olduğu gibi bu zorluğun aşılmasında önemli desteklerim vardı. Bunların başında, içinde bulunmaktan onur duyduğum “kürsü”m gelmektedir. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dalı’nın bir mensubu olabilmek, ticaret hukuku doktrininin en önde gelen iki ismi olan Hocalarım Prof. Dr. Ünal Tekinalp ile Prof. Dr. Ömer Teoman’ın danışmanlıklarında yüksek lisans ve doktora tezlerini yazabilmek, Hocam Prof. Dr. Hüseyin Ülgen’in asistanı ve yakını olabilmek bir akademisyen olarak ne kadar şanslı olduğumu ve her gün şükretmem gerektiğini bana göstermektedir. Sayın Hocalarım Prof. Dr. Mehmet Helvacı’nın –kendi deyimi ile- sağladığı sarı-kırmızı, huzurlu çalışma ortamı, Prof. Dr. Abuzer Kendigelen’in yol göstericiliği ve sahip çıkıcılığı, Prof. Dr. Arslan Kaya’nın güven ve sevgi dolu yakınlığı. Bunlar olmasaydı işbu çalışmanın ortaya çıkmayacağına şüphe yok.
2012 yılı içerisinde, Tübitak’ın sağladığı burs ve Çağa Hukuk Vakfı’nın desteği ile Almanya’nın Münih şehrinde bulunan –değişen ismi ile- Max-Planck-Institut für Innovation und Wettbewerb’de yaptığım uzun süreli çalışma özellikle kaynak tedariki bakımından hayati önem taşımaktadır. Anılan Enstitü’ye davet edilmemi sağlayan ve orada da yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Dr. h.c. Annette Kur, Dr. Eva-Marina Bastian ve Dr. Kaya Köklü’ye özellikli şükranlarımı sunmak isterim. Enstitü’nün kendisine hayran bırakan hemen her dilden eseri içeren kütüphanesindeki araştırmalarım sırasındaki yardımlarını ve daha önemlisi dostluklarını unutmayacağım doktora öğrencileri Salih Polater, Ali Seyhan Uğurlu ve Ali Demirbaş’ı da özel olarak anmak isterim. Ancak şüphesiz ki, Almanya’daki çalışmalarımın verimli olmasını sağlayan, maddi ve manevi destekleri ve daha önemlisi “kardeşlikleri” ile gurbet günlerimi kolaylaştıran, abilerim Harun Akça ve Süleyman Baylan ile değerli ailelerine de ne kadar teşekkür etsem azdır.
Bu arada birçok Yargıtay kararına ulaşmamdaki yardımları, lojistik destekleri ve sağladıkları hukuki tartışma olanağından ötürü değerli meslektaşlarım Av. Levent Yaralı ve Av. Görkem Gökçe’ye de teşekkürlerimi sunarım. Kitabın son tashihindeki katımlarından ötürü çok başarılı öğrencilerim İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencileri Mehmet Hamza Arslan ve Azad Ekici’ye de teşekkürlerimi iletmek isterim.
Tabii ki, yaklaşık üç yıllık bir çalışmanın aile üyelerinin desteği ve sabrı olmaksızın nihayete ulaşması beklenemez. Sevgili eşim ve yüksek lisans tezimden başlayarak bu zorlu süreçteki yol arkadaşım Av. Ö. Hande Paslı ve canım kızım Gülse Paslı, yaptıkları fedakârlığın karşılığı olmasa da, umarım bu kitabı bir hediye olarak kabul ederler. Çünkü sevgisiz bilim olmaz ve benim çalışmalarımdaki sevgi onlardan geliyor.
Kitap, annem Keriman Paslı’ya ithaf edilmiştir. Onun nefes aldığını bilmek ve gözlerine bakmak bile bana güç veriyor. Bir evladın anneye olan borcunu ne yapsa ödemesinin imkânsız olduğunu biliyorum. Ama bildiğim bir başka şey de, annenin bu borcun ödenmesini beklemediği.
Ali Paslı
Bakırköy/İstanbul
İÇİNDEKİLER
Önsöz V
Kısaltmalar XV
Giriş 1
BİRİNCİ BÖLÜM
Uluslararası Antlaşmalar Bağlamında Marka Hukuku
I. Marka Hukukunun Doğumu: Uluslararası Antlaşmalar İle İlişkisi 5
A. Fikrî Mülkiyet Kavramı 6
B. Markanın Fikrî Mülkiyet Kavramı/Hukuku İçindeki
Ayırt Edici Özellikleri ve Anlamı 20
C. Markanın Tarihî Gelişimi ve Bu Bağlamda Fonksiyonları 27
D. Marka Hakkının Oluşum ve Ulusal/Uluslararası
Koruma Düzeni 35
II. Marka Hukukuna İlişkin Uluslararası Antlaşmaların Tanıtımı 48
A. Genel Olarak 48
B. Genel Kronoloji 51
C. Sınıflandırma 55
1. Marka Hukukunun Esasına Yönelik Uluslararası Antlaşmalar 57
a. Sınaî Mülkiyetin Himayesine İlişkin Paris İttihadı
Mukavelenamesi (Paris Convention for the Protection
of Industrial Property) 58
(1) Genel Olarak/Tarihçe 58
(2) Hükümler 64
aa. Ulusal İşlem İlkesi 64
bb. Rüçhan Hakkı 69
cc. Ortak Kurallar/Asgari Haklar 71
b. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması
(The Agreement on Trade-Related Aspects of
Intellectual Property Rights) 73
(1) Genel Olarak/Tarihçe 73
(2) Hükümler 79
2. Marka Hukukunun İcrai Kısmına Yönelik
Uluslararası Antlaşmalar 85
a. Mevcut Antlaşmalar 87
(1) Paris Konvansiyonu 87
(2) TRIPs 92
aa. Genel Olarak 92
bb. Deliller 95
cc. Esas Talepler 97
dd. İhtiyati Tedbirler 100
ee. Sınır Önlemleri 101
ff. Cezai Sorumluluk 106
b. Sahteciliğe Karşı Ticaret Anlaşması
(Anti-Counterfeiting Trade Agreement) 106
3. Tescile Yönelik Uluslararası Antlaşmalar 112
a. Tescil Sistemi Kurmaya Yönelik Olanlar 114
(1) Fabrika ve Ticaret Markalarının Beynelmilel Tescili
Hakkında İtilafname (Madrid Agreement
Concerning the International Registration of Marks) 117
(2) Markaların Uluslararası Tescili Konusundaki Madrid
Sözleşmesi ile İlgili Protokol (Protocol Relating
to the Madrid Agreement Concerning the
International Registration of Marks) 118
b. Ulusal Tescil Başvurularında İzlenecek Usule İlişkin
Kural Koyanlar 122
(1) Sınıflandırmaya İlişkin Olanlar 122
aa. Markaların Tescili Amacıyla Mal ve Hizmetlerin
Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin Nis Anlaşması
(Nice Agreement Concerning the International
Classification of Goods and Services for the Purposes
of the Registration of Marks) 123
bb. Markaların Şekilli Elemanlarının Uluslararası
Sınıflandırmasını Tesis Eden Viyana Anlaşması
(Vienna Agreement Establishing an International
Classification of the Figurative Elements of Marks) 129
(2) Prosedüre İlişkin Olanlar 130
aa. Marka Kanunu Andlaşması
(Trademark Law Treaty) 131
bb. Markalar Hukuku Hakkında Singapur
Anlaşması (Singapore Treaty on the Law
of Trademarks) 134
4. Uluslararası Örgüt/Organizasyon Kurmaya
Yönelik Antlaşmalar 136
a. Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatını Kuran Sözleşme
(Convention Establishing the World Intellectual
Property Organization) 137
b. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması (Agreement
Establishing the World Trade Organization) 141
İKİNCİ BÖLÜM
Uluslararası Antlaşmaların Türk Marka Hukukunda Uygulanması
I. Uluslararası Antlaşmalara İlişkin Genel Özellikler 143
A. Devletler Genel Hukukunda Uluslararası Antlaşmalar 144
B. Anayasa Hukukunda Uluslararası Antlaşmalar 151
II. Uluslararası Antlaşmaların Genel Anlamda Türk Marka Hukukunu
Etkileme Şekilleri 163
A. Atıf 165
B. İktibas: Ulusal Mevzuattaki Maddi Hukuk Normu 168
C. Doğrudan Uygulama: Ulusal Mevzuata Alınmamasına
Rağmen Uygulama 173
III. Ülkesellik İlkesi: Devletler Özel Hukukunda Marka Hakkı 177
A. Uygulanacak Hukuk 183
B. Hakkın Varlığı 185
C. Hakkın Etki Alanı 190
IV. MarkKHK Korumasından Yararlanacak Kişiler (MarkKHK. m. 3) 194
A. Hükmün Anlamı 194
B. Kişi Grupları 199
1. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları 200
2. Türkiye ile Bağlantılı Yabancılar 205
3. Uluslararası Antlaşmalara Dayalı Hak Sahipleri 208
4. Karşılıklılık İlkesine Dayalı Hak Sahipleri 210
V. Marka Hukukumuzda Uluslararası Antlaşmaların
Öncelikle Uygulanması (MarkKHK. m. 4) 212
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Uluslararası Antlaşmaların Türk Marka Hukukunun Esasına
İlişkin Etkilerinin Spesifik Görünüm Şekilleri
I. Genel Olarak 223
II. Marka Kavramı 225
A. Düzenlenme Usulü 225
B. Tanım 230
III. Markanın Tescili – Hakkın Oluşumu 252
A. Genel Olarak 252
B. Hakkın Esasına İlişkin Tescil Kuralları 261
1. Tescil Engeline Engel 262
2. Tescili Kolaylaştıran Özel Kurumlar 264
a. Rüçhan Hakkı 265
(1) Anlamı 265
(2) Düzenlenme Şekli 267
(3) Hak Sahipleri 270
(4) Hakkın Kullanım Şartları 277
(5) Hakkın Kullanımının Sonucu 286
(6) Sergi Rüçhanı 293
b. Markanın Olduğu Gibi Korunması (Telle Quelle İlkesi) 295
(1) Anlamı ve Genel Özellikleri 295
(2) Amacı ve Düzenlenme Şekli 298
(3) Uygulanma/Başvuru Şartları 303
(4) Ret Sebepleri 311
aa. Önceki Hak Sahipliği 314
bb. Marka Vasfındaki Eksiklik 318
cc. Ahlâka veya Kamu Düzenine Aykırılık
ya da Aldatıcılık 328
(5) Özel Durumlar 332
aa. Haksız Rekabet ile İlişki 332
bb. Kullanımın Etkisi 335
3. Tescil Engelleri 341
a. Amblem ve Damgalar 343
(1) Devletler ile İlişkili Olanlar 343
(2) Uluslararası Örgütler ile İlişkili Olanlar 349
(3) Uygulanma Şekli 352
b. Temsilci Markası 357
(1) Düzenlenme Şekli 357
(2) Talepler 360
aa. Nispi Ret/Hükümsüzlük Sebebi 360
bb. Markanın Devri 378
cc. Kullanmaya İtiraz 381
(3) Süre 386
c. Tanınmış Marka 387
d. Coğrafi İşaret 388
IV. Marka Çeşitleri 402
A. İşaret Açısından 403
B. Ürün Çeşidi Açısından: Ticaret Markası – Hizmet Markası 405
C. Sahibi Açısından: Ferdi Marka – Kollektif Marka 408
D. Tescilli/Kayıtlı Olup Olmaması Açısından 424
E. Bilinirlik Açısından: Alelade Marka – Tanınmış Marka 428
1. Ayrımın Tanıtımı 428
2. Tanınmışlığın Tespiti 431
a. Kural 431
b. WIPO Kriterleri 443
(1) Markanın Toplumun İlgili Sektöründeki Bilinirlik
(Knowledge) veya Tanınırlık (Recognition) Derecesi 445
(2) Markanın Kullanıldığı Süre, Kapsam ve Coğrafi Alan 446
(3) Markanın Promosyonlarının Süresi,
Kapsamı ve Coğrafi Alanı 448
(4) Marka Tescillerinin ve/veya Başvurularının
Süresi ve Coğrafi Alanı 448
(5) Markanın Tanınmışlığına İlişkin Yetkili
Makam Kabulleri 450
(6) Markanın Değeri 450
c. Tanınmışlığın Yeri 453
3. Tanınmışlığın Sonucu: Özel Koruma Şekli 460
a. Tescile ve/veya Kullanıma Engel Olma 460
b. TRIPs’in Genişletici Etkisi 464
c. Zaman Sınırlaması 482
V. Marka Hakkının Kapsamı: Yetkiler 486
A. Genel Olarak: Hakkın Anlamı/Niteliği 486
B. Ana Kural: Hakkın İçeriğinin Düzenlenme Şekli 489
C. İstisna: Hakkın Kapsamını Genişleten veya Daraltan
Özel Durumlar 517
1. Genişleme 517
2. Daralma 518
a. Önceki Mevcut Haklar 519
b. Tükenme İlkesi 525
c. Dürüst Kullanım 529
VI. Marka Sahibinin Yükümleri: Kullanma Zorunluluğu 537
A. Genel Olarak 537
B. Düzenlenme Şekli 540
C. Kullanım Sınırlamaları 556
VII.Markanın Hukuki İşlemlere Konu Olması 563
Sonuç 579
Bibliyografya 601
Ek-1 (Paris Konvansiyonu Resmî İngilizce Metni) 625
Ek-2 (Paris Konvansiyonu Resmî Gazete Metni) 650
Ek-3 (TRIPs Orijinal İngilizce Metni) 672
Ek-4 (TRIPs Resmî Gazete Metni) 705
Uluslararası Antlaşmaların Türk Marka Hukukunun Esasına İlişkin Etkileri – Ali Paslı